بهترین منبع برای شهاب حسینی

 کافه‌سینما-سید آریا قریشی: روز گذشته در سالن شماره 2 سینما فلسطین، هنگام نمایش این مستند جای سوزن انداختن هم نبود و همین نشان‌دهنده میزان کنجکاوی‌برانگیز بودن «از ایران، یک جدایی» است. 

مستند «از ایران، یک جدایی» (آزاده موسوی – کوروش عطایی) به واسطه موضوع جذاب و زمان‌سنجی هوشمندانه سازندگانش، مستند کنجکاوی‌برانگیزی است. فیلمی که سعی می‌کند نگاهی داشته باشد به ماجراهای مربوط به فیلم «جدایی نادر از سیمین» (اصغر فرهادی)، از زمان شروع به ساخت تا زمان دریافت جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان و بازگشت اصغر فرهادی به ایران. 

چنین فرصت و دستمایه‌ای، دست سازندگان را برای پرداختن به گستره وسیعی از مضامین باز می‌گذارد. اما مشکل از جایی آغاز می‌شود که موسوی و عطایی تصمیم می‌گیرند که به همه این مضامین بپردازند. از حس و حال فیلمبرداری گرفته تا واکنش‌هایی که «جدایی نادر از سیمین» در رسانه‌های ایرانی برانگیخت (از زمان اکران تا وقتی در جشنواره‌ها و جوایز بین‌المللی به طور جدی مطرح شد)، حال و هوای ایرانیان در سرتاسر جهان در شب اسکار و ماجراهای مربوط به بازگشت دوباره فرهادی. آن هم در مدت زمانی حدود 52 دقیقه. طبیعی است که فیلمی با این همه مواد خام و این مدت زمان اندک، دچار آشفتگی می‌شود. اما مشکل اصلی «از ایران، یک جدایی» این نیست. چرا که به هر حال یادآوری همه لحظات شیرینی که فیلم فرهادی برای مردم ایران به ارمغان آورد، برای همه کسانی که فیلم را دوست داشته‌اند لذت‌بخش و غرورآفرین است و خوشبختانه موسوی و عطایی با توجه به مدت زمان اندک فیلمشان، به هیچ وجه در نمایش این لحظات کم‌فروشی نکرده‌اند.

مشکل اصلی به نگاه خط‌کشی‌شده و مرزبندی‌کننده سازندگان فیلم برمی‌گردد. «از ایران، یک جدایی» به خصوص از لحاظ دیدگاهی که نسبت به حواشی ایجاد شده میان مسئولان سینمایی و رسانه‌های مجازی دارد، فیلمی بسیار سطحی است. سازندگان فیلم البته به شکلی زیرکانه به تناقض موجود در نظرات شمقدری و سجادپور، پیش و پس از موفقیت «جدایی نادر از سیمین» در اسکار اشاره می‌کنند. از جمله این که سجادپور در اوایل دوران موفقیت‌های پیاپی «جدایی نادر از سیمین» ماهیت فرهنگی هنری جوایزی مثل اسکار را زیر سؤال می‌برد و پس از رسیدن اسکار به فیلمی از سینمای ایران، به این اشاره می‌کند که شخصاً تهدید را برای رسیدن اسکار به ایران سرلوحه کارش قرار داده بود؛ یا ماجرای مشهور شمقدری که در ابتدا اسکار را به کنایه با جشنواره‌ای در گچساران در یک کاسه قرار داد و نهایتاً به بحث لابی رسید! با این وجود حتی اگر از لحظاتی بگذریم که به جز خنداندن تماشاگر و ترغیب او به تمسخر فردی که ممکن است اطلاعات سینمایی چندانی نداشته باشد تأثیر دیگری در فیلم ندارند، مسئله اصلی این است که در بررسی نظر مخالفان «جدایی نادر از سیمین»، سازندگان «از ایران، یک جدایی» گزینشی عمل می‌کنند. آن‌ها تقریباً در تمام موارد یا اظهار نظرهایی را مورد بررسی قرار می‌دهند که نشان دهنده این است که بخش اصلی مخالفان «جدایی نادر از سیمین» از نیروهای دولتی تشکیل شده بود، و یا به بیاناتی می‌پردازند که تماشاگر را بخندانند و او را ترغیب کنند که کل نظرات مخالف «جدایی نادر از سیمین» را در یک کاسه قرار دهد. کافی است اظهار نظرهایی که از سوی مخالفان فیلم برگزیده شده را جلوی نظرات موافقان «جدایی نادر از سیمین» در این مستند قرار دهید. سازندگان «از ایران، یک جدایی»، این‌گونه با پنهان کردن بخشی از حقیقت سعی می‌کنند مخاطب خود را از لحاظ احساسی تحت تأثیر قرار دهند و این تمهیدی بسیار سطح پایین است. با چنین وضعیتی به نظر می‌رسد نگاه سازندگان فیلم، در ذات خود چندان هم با دیدگاه کسانی که چشم‌بسته به «جدایی نادر از سیمین» حمله کردند متفاوت نیست!

«از ایران، یک جدایی» البته خالی از لحظات خوب نیست. لذت‌بخش‌ترین بخش فیلم به نمایش واکنش ایرانیان در ساعات منتهی به مراسم اسکار برمی‌گردد. سازندگان فیلم لحظاتی از واکنش‌های چند جمع ایرانی مقیم آمریکا، کانادا و آلمان را در شب اسکار به تصویر می‌کشد. این که چگونه همه آن‌ها مانند بسیاری از ایرانیان داخل کشور، لحظه‌ای که ساندرا بولاک نام «جدایی نادر از سیمین» را به زبان آورد از جا پریدند، شادی کردند و از خوشحالی اشک ریختند. نمایش همین لحظات به تنهایی بهترین پاسخ برای آن دسته از مخالفان «جدایی نادر از سیمین» بود که فیلم را یک اثر ضد ایرانی می‌دانستند. همین که یادمان می‌آمد که موفقیت فیلمی از سینمای ایران چگونه توانست به این شکل حیرت‌انگیز، ایرانیان را در سراسر جهان متحد و همدل کند خیلی چیزها را نشان می‌داد. «از ایران، یک جدایی» اگر همین رویه را در بقیه دقایقش هم به معرض نمایش می‌گذاشت، می توانست به یک مستند درخشان تبدیل شود. برای کسانی که این‌قدر تیزبین بوده‌اند که برای نمایش «ایرانی» بودن فیلمی مثل «جدایی نادر از سیمین»، این تصاویر بسیار تأثیرگذار از یکدل شدن ایرانیان در همه جای دنیا را به نمایش گذارده‌اند، حیف بود که با نگاهی گزینشی و خط‌کشی‌شده، به کیفیت اثر خود لطمه بزنند.

پی‌نوشت: علاقه‌مندان به تماشای این فیلم، می‌توانند ساعت 9:30 صبح شنبه، 23 آذر 1392، مستند «از ایران، یک جدایی» را در سالن 1 سینما سپیده مشاهده کنند.

سید آریا قریشی/ کافه‌سینما