شهاب حسینی - آینده مبهم شهرزاد، جذابیت های از دست رفته!

بانی فیلم-گروه تلویزیون – فاطمه شهدوست: از اواخر دهه هشتاد بود که که در کنار سینما وتلویزیون و فیلم های شانه تخم مرغی که به فروش می رفتند، سینمای خانگی با مجموعه قلب یخی جان گرفت و تا مدتی توجه ها را به خود معطوف کرده بود، جلب توجهی که البته در ادامه فصول ساخته شده این سریال کمرنگ تر شد.
بعد از آن هم مجموعه های مختلفی روانه بازار شدند که برخی از آن ها کم وبیش مورد استقبال واقع می شدند ولی بازهم تلاش برای ادامه آن ها و تولید فصل های دنباله دار، باعث کاهش مخاطبانی می شد که شاید شروع پررونقی را برای آن مجموعه رقم زده بودند. این اتفاق از جمله مواردی است که در هر برهه ای به چشم می خورد و بعد از مدتی بازارگرمی، سردی را می آورد که گاهی بیننده را ناامید می کند.
در این میان مجموعه شهرزاد بعد از مدتی سکون در شبکه نمایش خانگی، با آمدنش به طور قطع تکانی به ماجرا داد و باعث شد تا نگاه هایی که دلسرد شده بودند، بازهم به سراغ این فضا بروند و آمار عجب و غریبی از فروش این سریال به گوش برسد. این استقبال حتی عاملی شد تا سازندگان شهرزاد۱، به سراغ ساخت فصل دوم سریال بروند. اتفاقی که ابتدا خبر آن سرو صدا به پا کرد و طرفداران مجموعه را منتظر نگه داشت ولی بعد از ساخت و نمایش فصل دوم، علیرغم فروش خوبی که این مجموعه به هوای جذابیت فصل اول خود داشت، انتظارات را آن طور که باید برآورده نکرد و بازهم همان درجا زدنی که اغلب برای سریال های ادامه دار رخ می دهد، در این کار اتفاق افتاد.
به طور قطع حضور چهره هایی چون شهاب حسینی، ترانه علیدوستی و علی نصیریان در این مجموعه یکی از عوامل جلب مخاطب محسوب می شود، اما در سوی دیگر، بحث داستان و اتمسفری که رخدادها را شکل می دهد، جزو مواردی است که تأثیر بسزایی در این امر دارد.
در فصل دوم سریال شهرزاد ما شاهد بودیم که با وجود حذف بدمن قصه که به عنوان یک اهرم قدرت به نام بزرگ آقا حضور داشت، دیگر جایگزینی برای پر کردن این وزن انتخاب نشد و داستانک های حاشیه ای نیز بدون جذابیت خاصی تنها قسمت ها را پر می کردند.
در این بین داستان عاشقانه بین شهرزاد و فرهاد هم دیگر رمق سابقش را ندارد و صرفا به دیالوک گویی هایی شبیه شده بود که تنها کلمات را در آن پشت هم ردیف می کردند. از سوی دیگر تلاش های قباد برای برگرداندن شهرزاد، در نبود شیرین که او هم در فصل یک جزو کاراکترهای منفی و قابل توجه قصه بود، از داستانک های فرعی محسوب می شود که چندان چنگی به دل نمی زند.
با این حال بازهم مخاطبان اولیه شهرزاد که طیف گسترده ای را در برگرفته است، به دنبال جذابیت گمشده ای که در فصل اول این سریال موج میزد، اقدام به خرید و دیدن ادامه این سریال کردند و از همین رو در سایه پایانی نامعلوم مجددأ قرار شد تا فصل سوم هم ساخته شود، اقدامی که باید منتظر ماند و دید که با چه کیفیتی اتفاق می افتد.
اما در همین راستا ما در بانی فیلم گفت و گویی با برخی از صاحب نظرانی که سال هاست در این حوزه فعالیت کرده اند، داشتیم، در بخش اول این گزارش چهره هایی چون ضیاالدین دری، امراله احمدجو، طهماسب صلح جو و سعید جلالی صحبت کردند و در بخش دوم این گزارش را می خوانید:
احمد امینی:
حضور چهره ها چندان اهمیت ندارد
احمید امینی که مجموعه هایی چون ماه و پلنگ، اولین شب آرامش، بی گناهان و … را به عنوان نویسنده و بی خداحافظی، غریبانه و… را به عنوان کارگردان و فیلمنامه نویس در کارنامه کاری خود دارد، در خصوص سریال شهرزاد به بانی فیلم گفت: من تنها چند قسمت از این کار را دیداه ام، به همین دلیل درباره آن به طور خاص اظهار نظر نمیکنم، ولی به طور کلی در مورد هر سریالی که چه در شبکه نمایش خانگی و چه در فضاهای دیگر ساخته می شود، باید بگویم که از آن جایی که هر مجموعه ای وظیفه دارد که مدتی طولانی و زیادی بیننده را سرگرم کند و او را به دنبال خود بکشاند، باید داستان پرکشش و جذابی داشته باشد. این مسئله جزو ارکان اصلی هر مجموعه ای است که تولید می شود و اگر در آن افولی رخ دهد در وهله اول داستان مقصر است.
وی ادامه داد: بعد از قصه اصلی که هر کاری دارد، عوامل و بازیگران از جمله مواردی اند که در شکل گیری یک مجموعه خوب دخیل هستند، اما در وهله اول یک مجموعه برای جلب نظر مخاطب و موفقیت درکارش، باید داستان جذاب و پرکششی داشته باشد، چرا که فیلمنامه خوب، روایت نو و جالب توجه مهمترین عاملی است که در موفقیت یک مجموعه موثر است.
امینی همچنین درباره حضور چهره ها و بازیگرانی که اسم و رسم دارند، در سریال ها و مجموعه هایی چون تولیدات شبکه خانگی برای مخاطب و جلب نظر آن گفت: حتما لازم نیست که در هر کاری برای مخاطب پسند شدن آن از چهره ها و افراد خاص و سرشناس استفاده کرد، چرا که اگر قصه جذاب نباشد، بازی آن ها نیز به چشم نخواهد آمد، اما عکس این قضیه اتفاق می افتد، یعنی گاهی مثل خیلی از سریال های مطرح و بین المللی که در سطح دنیا تولید و پخش می شود، می بینیم که چهره خاصی وجود ندارد و بعد از بازی فرد در آن مجموعه، بازیگر تبدیل به یک ستاره می شود و در فیلم ها و مجموعه های دیگر نقش می گیرد. در واقع گاهی سریال ها می توانند ستاره ساز باشند ، البته اگر در یک سریال که علاوه بر متن خوب، چهره های مطرح نیز حضور داشته باشند که چه بهتر ولی در غیر این صورت خود سریال می تواند با بازیگران معمولی تری که دارد، چهره بسازد.
سعید مطلبی:
نوشتن یک سریال، فصل به فصل سخت تر می شود!
سعید مطلبی که نگارش فیلم ها و سریال هایی چون ستایش، محاکمه، پنجمین سوار سرنوشت و … را در کارنامه کاری خود دارد و این روز ها در حال نگارش فصل جدید سریال ستایش است، در گفت و گو با بانی فیلم درباره سریال شهرزاد و کیفیتی که این سریال در فصل دوم خود داشت، بیان کرد: واقعیت این است که من فصل اول این سریال را دیدم و خیلی آن را پسندیدم، آن فصل دارای جذابیت هایی بود که مخاطب را جذب می کرد ولی در مورد فصل ۲ نمی توانم چیزی بگویم، چون آن را کامل ندیدم، به همین دلیلی قضاوت جزئی درباره کیفیت آن درست نیست.
وی در ادامه درباره نکات لازم برای ادامه یک سریال به گونه ای که آن مجموعه دچار افت نشود، گفت: در کل می توانم بگویم که برای هر مجموعه ای به ویژه سریالی که فصل یک موفق و جذابی را پشت سر می گذارد، زمانی که قرار است ادامه و فصل ۲ آن ساخته شود، کار خیلی دشوارتر می شود. این اتفاق همانطور که گفتم برای کارها موفق و پرمخاطب سخت تر خواهد بود، چرا که مخاطب انتظار دارد تا در ادامه یک مجموعه با کیفیتی مشابه یا بهتر از قبل روبه رو شود و زمانی که این اتفاق نمی افتد، پروژه دچار رکود خواهد شد.
مطلبی خاطرنشان کرد: پس این یک نکته کلی است که ادامه هر سریالی که ساخته می شود، به ویژه برای نویسنده خیلی دشوار است و مسیر را برای او سخت می کند، چرا باید داستانی را در ادامه بیاورد که جذابیت کار از رونقی که از قبل داشت، نیفتد.
حسن هدایت:
اگر زمان بیشتر بود، فصل دوم هم جذاب می شد
حسن هدایت کارگردان آثاری چون روز سرنوشت، ناسپاس گرداب و … در گفت و گو با بانی فیلم درباره مجموعه شهرزاد و روندی که این سریال طی کرد، عنوان کرد: در وهله اول به طور کلی درباره این دست مجموعه های ادامه دار، باید گفت که مسئله کلی که در تولید سریال های موفق چه در تلویزیون و چه در سینمای خانگی وجود دارد، این است که در همه دنیا وقتی کاری از نظر عمومی با اقبال مواجه می شود، ادامه آن را می سازند، منتهی در این بین تلاش می کنند که اگر به نسبت سری اول پیشرفت خاصی ندارند، حداقل پسرفت نکنند، از همین رو باید عواملی رادر آن لحاظ کنند که این اتفاق رخ ندهد .
وی ادامه داد: حال در کشورما اغلب در کارهای خودجوش و خصوصی نه مجموعه های گروهی، زمانی که قرار بر ساخت ادامه مجموعه ای می شود، دیگر وقت و فرصتی مثل قبل را به آن اختصاص نمی دهند، در واقع دیگر آن هزینه و وقتی که در سری اول صرف شده در ادامه کار وجود ندارد، چرا گروه در تلاش اند که سریع ادامه آن اثر را بسازند و به دلیل این تعجیل اتفاقاتی رخ میدهد که ممکن است برکیفیت اثر بگذارند.
هدایت با اشاره به نقش نویسندگان در این بین گفت: در این میان و در همهمه فشارهایی که وجود دارد، همه بار روی دوش نویسنده و کارگردان است و آن ها هم ممکن است در این میان دچار افت و خیز شوند، چرا که ما آن شیوه گروهی کارکردنی که در خیلی از کشورها برای تولید مجموعه های مختلف اتفاق می افتد را نداریم، به همین دلیل اغلب کارهای ما به جای گروهی بودن انفرادی است و زمانی که این گونه است، دست کم باید ۱ یا ۲ سال وقت داشته باشیم که فیلمنامه پخته تری را ارائه دهیم در غیر این صورت کاهش کیفیت رخ می دهد، چرا که وقتی کاری به قدرت سری اولش نباشد، نمی تواند توقع مخاطب را مثل قبل به خودش جلب کند. در این مسیر بالطبع افت در جلب مخاطب و کیفیت رخ می دهد.
هدایت درباره شهرزاد نیز عنوان کرد: اگر این سریال افت کرده است، باید بگویم که دلیل آن کمی نیست بلکه عامل اصلی موضوع و داستانی است که در کار و در مجموعه جدیدش وجود دارد. همچنین درباره حضور چهره ها هم باید گفت که اسم و رسم تعیین کننده کشش یک سیال نیست و در ابتدا داستان است که این جذابیت را ایجاد می کند. در ادامه بقیه موارد چون عوامل و بازیگران در این امر دخیل هستند.
او خاطرنشان کرد: افتی که به آن اشاره کردید می تواند به تولید سری دوم؛ بلافاصله بعد از سری اول برگردد در واقع عوامل این مجموعه تلاش کردند تا سری دوم را در فضایی که هنوز به واسطه فصل اول گرم است، بسازند. وگرنه من مطمئن هستم که اگر زمان بود و باز قصه محکم تری ارائه می شد، این فصل هم به همان جذابیت فصل قبلی می شد.
خشایار الوند:
حذف کاراکتر قدرتمند قصه بدون جایگزین انجام شده است!
خشایار الوند که تا کنون علاوه بر سریال های مختلف تلویزیونی، مجموعه هایی چون قهوه تلخ، ویلای من و … را نیز در کارنامه کاری خود داشته است، در گفت و گو با بانی فیلم درباره افت این سریال عنوان کرد: در این که سریال شهرزاد دچار افت شده است شکی نسیت، چرا که یکی از دلایل این اتفاق به حذف شخصیت منفی و بزرگ داستان که مثل موتور قصه عمل می کرد برمی گردد، در این فضا وقتی شما کاراکتری به اهمیت بزرگ آقا را حذف می کنید، باید حداقل شخصیتی هم وزن آن را به داستان اضافه کنید، اما در فصل ۲ نه تنها چنین اتفاقی نیفتاد بلکه کاراکترهای حاشیه ای به ماجرا اضافه شدند که کمک کننده هم نبودند.
وی با اشاره به فضای عاشقانه سریال اضافه کرد: روابط عاشقانه بین عاشق و معشوق و انعکاس آن در سریالی مثل شهرزاد تا حدی برای مخاطب جذابیت دارد و با گذشت زمان و تلاش های بیهوده قباد برای برگرداندن زنی که دیگر همسرش نیست، این ماجرا دیگر آن جذبه خودش را ازدست داده و تلاش هایی که در این بین اتفاق می افتد نیز بی نتیجه است. همچینین در فصل اول ما شاهد یک مثلث عشقی بودیم که اضلاع این مثلث با حذف شیرین از قصه به هم ریخت و ماجرا دیگر به دل مخاطب هم ننشست، چرا که به گونه ای مردم هم این فضا را پس زدند و نسبت به فصل اول به این افت واقف شدند.
الوند در پایان یادآور شد: همانطور که گفتم، در کنار حذف کاراکترهای منفی که کلیدی و موتور محرکه داستان بودند، چند نقش و داستان های پراکنده به کار اضافه شدند که مورد استقبال قرار نگرفتند و در واقع آن قدرت را که بتواندمخاطب از دست رفته را جذب کنند نداشتند. این ها از جمله مهم ترین دلایلی بودند که در افت فصل جدید دخیل بودند و بیش از پیش به چشم می آمدند.
جبار آذین:
مخاطب برای برقراری ارتباط به زمان نیاز دارد
جبار آذین نیز در گفت و گو با بانی فیلم با اشاره به جذابیت فصل اول سریال برای مخاطبانش، افزود: همانطور که می دانید عوامل بسیاری در موفقیت یک مجموعه نقش دارند. در ارتباط با موفقیت مردمی «شهرزاد» که از همان ابتدا به آن دست پیدا کرد، علاوه بر متن، کارگردانی و بازیها و قصه خوب دراماتیک و عاشقانه نقش مهمی ایفا می کند.
وی ادامه داد: با تغییر مسیر قصه و رفتن بخشی از شخصیت ها از داستان و آمدن کاراکترهای جدید، فضای عمومی قصه تا حدودی تغییر کرد. از طرفی مسائلی در حاشیه سریال مطرح شد که همچنان در فصل دوم این حواشی ادامه دارد. به عنوان مثال محور موضوعیت دو هفته گذشته این مجموعه که توزیع شد، در فضای عشق مثلثی متمرکز بود. البته این مثلث عشقی شهرزاد، فرهاد و قباد در فصل جدید این قصه به شکل دیگری تداوم پیدا کرده است. اما به دلیل پر رنگ بودن حوادث پیرامون شخصیت شهرزاد قصه رمانتیک آنها کمتر از فصل اول است.
با این حال تصور من این است که این مجموعه به زمان نیاز دارد تا مخاطب مانند فصل اول، با روند قصه و ماجراها و کاراکترهای جدید همراه شود. چون من فکر می کنم که کارگردان و دست اندرکاران این مجموعه همچنان با قدرت در حال ادامه دادن هستند. به همین خاطر است که در تدارک فصل سوم این کار هستند. اما مضامین و شخصیت های تازه یک مقدار زمان نیاز دارند تا با قصه و شخصیت های جدید همراه شوند و جلو بروند. بنابراین نباید خیلی زود کار را قضاوت کنیم. شاید داستان اینگونه طراحی شده باشد که با گذشت زمان و اتفاقات و ماجراهایی که پیش می آید، باعث شود تا مخاطب مانند فصل اول با داستان و شخصیت های جدید ارتباط برقرار کرده و جذابیت کار نیز دوچندان شود. چون قطعا حسن فتحی به این موضوعات به عنوان نویسنده و کارگردان فکر کرده است و قطعا می داند که مخاطب سریالش چه می خواهد. وگرنه به فصل دوم و سوم کشیده نمی شد.
محمد تقی فهیم:
«شهرزاد» پتانسیل فصل دوم را نداشت
محمدتقی فهیم یکی از منتقدانی است که در این باره نظرات قابل تاملی داشت. وی درباره فصل اول و ویژگی های آن و فصل دوم «شهرزاد» به بانی فیلم گفت: من فکر می کنم سریال «شهرزاد» در فصل اول به لحاظ فرم و ساختار خیلی بهتر از فصل دوم بود و در بحث سریال سازی و کار فرمیک جذاب برای نخستین بار بود که در شبکه نمایش خانگی این اتفاق افتاد که از این نظر قابل تحسین است.
اما در فصل دوم نقاط عطفی که بتواند برای مخاطبان مانند فصل یک جذابیت ایجاد کند، وجود ندارد.
وی همچنین درباره غیبت شخصیت بزرگ آقا با بازی علی نصیریان در فصل دوم افزود: نبود استاد نصیریان که به عنوان وزنه ای در سریال محسوب می شد، تاثیر گذار بوده است که نبودنش وزن کار را سبک کرده است. این را مخاطبان هم حس می کنند. بنابراین نبود آقای نصیریان در سریال به شدت حس می شود و از جذابیت آن کاسته است. اما از ابتدا به ساکن همه چیز به فیلمنامه برمی گردد.
فهیم همچنین درباره فصل دوم این مجموعه عنوان کرد: من فکر می کنم قصه ای برای این مجموعه ترسیم شده بود، پتانسل فصل دوم و ادامه داشتن را ندارد. مگر اینکه موضوعات جدیدی به داستان اضافه شود که به جذابیت آن بی افزاید.
وی در ادامه توضیح داد: مشکل سریال در کشمکش های دراماتیک است که تبدیل به قصه های سریال های آبکی شده است. به طوری که خیلی از سریال های در حال حاضر تلویزیون بالاتر و برتر نیست.
من معتقدم که قصه باید فراز و فرودهای عمیق و حسی داشته باشد که در فصل دوم این اتفاق نیفتاده است و بار حسی اش به نسبت فصل قبل ضعیف است. چون هر چقدر رویکرد حسی کار قوی باشد، مخاطب بهتر می تواند با داستان و کلیت سریال ارتباط برقرار کند. بنابراین داستان از کشش لازم برخوردار نیست. به این دللی که پیش از این هم اشاره کردم که کشمکش و درام در فصل دوم اتفاق نیفتاده است. هرچند که بازی آقای نصیریان خیلی به اجرا توانسته بود کمک کند که کشمکش بهتری در داستان اتفاق بیفتد. به تعبیری شخصیت و بازی وی در فاز اول به بار دراماتیک قصه کمک می کرد. حال که آن کاراکتر و بازیگر را در فصل دوم نداریم، از جذابیت کار کاسته شده است.
حسین سلطان محمدی:
داستان «شهرزاد» پختگی فصل اول را ندارد
حسین سلطان محمدی از جمله منتقدانی است که به جزییات یک کار توجه بسیاری دارد. از جمله مجموعه «شهرزاد». وی در گفت و گو با بانی فیلم درباره دلایل کم شدن جذابیت آن در فصل دوم عنوان کرد: تا آنجایی که من سریال را دیدم و دنبال می کنم، شروع فصل دوم که برایم چندان جذاب نبود. در صورتی که در فصل اول از همان ابتدا توانست برای مخاطب جذابیت داشته باشد. البته علی نصیریان که با مرگ کاراکتر بزرگ آقا از داستان خارج شد، باید جایگزین مناسبی داشت. اما هیچ کدام از کاراکترهای گذشته و حتی آنهایی که به تازگی وارد قصه شدند هم نتوانستند جایگزین مناسبی باشند. گرچه کاراکترهای دیگری وارد قصه شدند که بازیگران مطرحی ایفاگر آنها هستند. از جمله رضا کیانیان، امیر جعفری و رویا نونهالی. اما باید بررسی کرد و دید که دلیل حضور این بازیگران و کاراکترها در داستان چیست؟ به واسطه شهرت این بازیگران وارد سریال شده اند تا به مجموعه ای پرستاره تبدیل شود؟ آیا شهرت بازیگران فصل اول نیز در این امر تاثیر گذار بوده است؟
وی همچنین گفت: داستان به زعم من روایت پختگی فصل اول را ندارد و گویا دست سازنده به نوعی خالی شده است. از این رو سراغ طرح داستان جنایی و حواشی رفته است. در صورتی که فصل اول مبتنی بر برداشت های سیاسی بود. از این رو من فکر می کنم زود بود که فصل دوم سریال ساخته شود. سازنده باید از تجربه سریال «پایتخت» استفاده می کرد که با توجه به اتفاقات روز داستان پرداخته می شد و یک فاصله زمانی هم برای جذب بیشتر مخاطب داشت. بنابراین طراحی فصل سوم به زعم من جسارت می خواهد.
سلطان محمدی همچنین عنوان کرد: باید از این زاویه نگاه کنیم که داستان در فصل دوم به لحاظ سیاسی به جزییات توجه نکرد و نپرداخت و نویسنده ها بیشتر درگیر داستانک ها شدند. در صورتی که در فصل اول داستان عاشقانه پررنگ تر بود. یعنی به تعبیری در فصل یک قصه عاشقانه و پررنگی عشق این سه جوان پوشش بیرونی بود برای طرح رویدادهای سیاسی. رویدادهایی که در فصل دوم هنوز به اوج و فرود خود نرسیده است. بنابراین مجبوریم روی داستان های فرعی و حواشی متمرکز شویم. به همین دلیل است که گروه سازنده به نوعی دوپینگ کرده اند و چاره ای اندیشیده اند و هرهفته نشریه الکترونیکی بیرون می دهند و نظرات اساتید و هنرمندان و منتقدان را در این باره جویا می شوند. بلکه کمکی به جذابیت کار کرده باشد و به مخاطبان این کار بفهمانند که هنوز هم «شهرزاد» سریال جذابی است.